Haju Kiam, Haju “Ring Satu” Lupi Mata Wae

Kraeng Tu'a Moses Jemparung weri haju kiam ruis mbarun ntaung sua sebu campulu sua. Hia ata toi ngasang Manggarain tae haju kiam ho'o. (Hubert Bogos)
Kraeng Tu'a Moses Jemparung weri haju kiam ruis mbarun ntaung sua sebu campulu sua. Hia ata toi ngasang Manggarain tae haju kiam ho'o. (Hubert Bogos)

Ntaung sua sebu telu, laring cain laku dengen ngasang kayu gayam. Ntaung hitu aku kole beo le sekek lima mpulu ntaung SDK Latung, Cibal .

One sekek hitu gah manga ba tombon tuang ngaso SDK Latung,  Tuang Dr. Peter Aman OFM. Hia ba tombo do longap longka temu tana lino  pande data bora sot cake tambang. Pede diha kamping ska’e gah, neka koe lorong eme manga bantang cake tambang one kengkok diten ai do ba da’atn cake tambang, do kole ba da’at latangt mata wae.

Cengata kraeng tu’a, Darius Dogon ngasangn, kepala Desa Latung ntaung 1982–1992 saok agu aku. Tae diha, one ntaung olo poli weri ca pu’uy haju gayam one lupi Wae Lareng. Haju hitu ba le Tuang Tanto lau mai Jawan. Hargan gah wegit, suam pulu sebu ca pu’u. Olong tombo di one Mbaru Gendang Latung gunan weri haju hitu one lupi mata wae beheng.

Neho wa leso gah, cang ngo cebong, ngo lelo laku haju gayam hitu. Ita neng laku gah  di’a keta todon ruis mata wae hitu. Agu remo keta langkasn gah agu lebek keta saungn.

Poli hitu danong gah toe manga nuk kolen laku haju gayam hitu gah.

haju kiam
Ho’o ngasang Pong Kiam one beo Keker, Kecamatam Cibal Barat. Kembus keta wae teku one pong ho’o. (Hubert Bogos)

Emon wa gah cain walis da’at one ntaung sua sebu campulu telu agu campulu pat, hot pande meti pisad mata wae kota Ruteng. Nitu main wangkan to’o get daku kudut kambe mata wae pu’ung one mai beo de rug aku. Nitu nuk kole laku ngasang haju gayam hitu. Maik mbu mbek one nai, nia keta wan agu cepisa keta nganceng haeng belak haju gayam ho’o.

Toe kin tara haeng haju gayam, curu ce’e kin leso kudut nggerolon wuli weki Sabuk Hijau kudut weri haju agu cake jebakan air lau Desa Latung. Wiga ata ngancengn kali gah weri  haju ara agu larok.

Dugu poli gori de Sabuk Hijau lau Desa Latung, lejong one mbaru daku Tuang Andre Bisa OFM, ketua Eco-Pastoral Fransiscan Pagal. Du hitu tombon liha agu aku. Tae diha gah, toe manga salan weri haju ara one gori de Sabuk Hijau. Landing kudut nuk nggerolon lorong ita de Eco-Pastoral agu JPIC (Justice and Peace and the Integrition of Creation) Fransiskan, paka weri haju gayam one ring satu, pe’ang mai hitu pong haju ara agu haju ce bana.

Kukut one pucu laku toing de Tuang Andre hitu. Maik ca mendo one nai gah, nia agu cepisan te itay haju gayam hitu. Kaling olon kin liha tombon gah, manga ca pu’u haju gayam lau beo Kois. Nitu donde emi linced liset Eco-Pastoral. Ca de’it bengkes one nai le kreba de Tuang Andre ho’o. Na’up daku kali gah, ngongt nggerolon gah, suad keta haju ata tanjik laing one wuli weki de Sabuk Hijau. Te can haju gayam. Te suan, haju ara.

haju kiam
Woko poli mongkis one koker sua mpulu lima belak ara so’o gah, len foto kut manga tanda mata agu sua ska’e Ndeuk one lupi wanang, Nimus one lupi leo. (Hubert Bogos)

Dugu iru mengkek kudut gori de Sabuk Hijau lau Desa Wae Renca, nitug bencas keta tombon haju gayam gah. Tombo le ka’e ru gaku, Ka’e Moses Jemparung. Hia poli poli weri haju gayam one ntaung sua sebu campulu sua. Hia ita ca lince one lupi haju gayam ruis beo Kois. Agu tae diha gah,  ngasang Manggarain haju gayam hitu gah ngong haju kiam. Hia kole gah toing le cengata kraeng tu’a wa mai beo Loce, Reok Barat.

Toe beheng nitu main cumang laku Kraeng Tu’a Mundus Aji lau mai Pagal. Bantang laku hia kudut cama laing mengkek one gori Sabuk Hijau lau Desa Wae Renca. Bantang kole gah  kudut mengkek kawe cama laing belak haju ara. Delek keta eme manga haeng belak haju kiam tae daku.

Ata keta neho pale  gah, toe keta mendon tae diha bantang hitu. Toe haju kiam kaut taen. Pong Kiam keta caron one beo diha. Beo Keker ngasangn, Desa Compang Cibal, Kecamtan Cibal. Tara ngasang Pong Kiam gah ai rembong ketas haju kiam nitu. Agu ngasangn wae teku de beo hitu gah Pong Kiam muing ngasangn. Toe ketag manga botn tae diha gah eme pande beka ketas haju Kiam one mai Pong Kiam hitu nggerolon one tana Cibal Barat keta dih.

Tambang keta bengkes nai daku ai tae muing liha kudut poli cumang tau hitu, gelangs liha mengkek koker belak kiam gah.

Di’an keta woko cumang cama manga nuk nai kudut kambe mata wae nia kaut wan lau Cibal Barat hitu. Toe beheng tu’ung cain kreba liha gah, polis liha mengkek koker belak haju kiam situ one lupi mbarun.

haju kiam
Mengkek koker bolo mai mbaru daku kep ba le oto ngger lau Desa Bangka Ara, Cibal Barat. One lupi wanang Nikus, one lupi leo Nimus. (Hubert Bogos)

Du cai wa leson gah, bas belak kiam situ agu belak ara ngger lau beo Lecem. Ngo kole weki run Kraeng Tu’a Mundus Aji.

Kep ba one teing hang dara belak haju, len tombo daku agu Kraeng Tu’a Mundus, tombo rajan agu betuan weri belak ara agu kiam one lupi mata wae. Woko poli taung tombo agu rimba le ska’e lonto liup, hitu pong olon teing hang latangt ceki beo Lecem agu pisa beo baling mai atat hena le gori de Sabuk Hijau neho diangn.

Rencun gah, pu’ung lau Desa Wae Renca hitu keta mentengn tombo weri haju kiam gah. To’os tombo agu bet, poro manga kole todo pong kiam weru nggerolon le wuli weki de Sabuk Hijau.

Bilang agu deming daku gah one mai sanggen ase ka’e neteng beo. Toe manga atat toe ngancengn eme manga nuk nai kudut reding ulu wae atat di’an latangt anak wa.

Haju kiam keta muing, ca haju ata tanjik agu deming laing  kudut weri one lupi mata wae dite. Neho tae de Tuang Andre Bisa  OFM, one “ring satu” keta werin haju kiam hitu.

 

Baca juga artikel terkait KAMBE MATA WAE atau tulisan menarik Hubert Bogos lainnya.
EDITOR: Redaksi Krebadia.com


Hubert bogosHubertus Bogos, pencinta Mata Air dan perintis gerakan Sabuk Hijau Manggarai.