Telumpulu Ntaung Kolangn Tana Lino Dite Gah

Avatar of Ditulis oleh Hubert Bogos
WhatsApp Image 2024 01 09 at 20.04.28
Do ketas rangad calang ata ba do’eng le holap de tana lino. Kudut ngo bajak agu kalek tana sawa, kanang ata ra’a tana sawa ai kanang ata toe rapak wae teing sawa. (Dok. Kementerian Pertanian RI)

Bilang daku ntaung weru ho’o ngo one telumpulu ntaung lewen ka’eng one holap tana lino dite gah. Ai one ntaung ca  sebu ciok ratus ciok mpulu pat wangka set keta kreba agu tombon holap de lino neteng negara gah. Lorong nenggitu kole lewen pa’itn mose dite.

Toe rekengs dod tombo data pele etan one Konferensi Tingkat Tinggi. Toe rekengs dod buku ata poli tulis le ali ko ata pintar. Toe rekengs seminar. Toe manga banan kudut kaer waken agu wangkas taung rajad tara mangan holap de lino.  Ai toe rodo tua kaut holap lino ho’o.

Itas neng lise rajad. Raja ata mesen keta ai renak taungs puar cengit one lima negara atat deming pucu agu rak lino ho’o danong main. Lima negara situ gah, Indonesia, Malaysia, Filipina, Nigeria, agu Brasil.

Lima negara situ kole atat pande merep keta cekeng . Neho dite. Suad kaut cekeng. Cekeng usang agu cekeng walis. Wiga toe manga cihi caha gorid ata tani. Bae kaut gah, eme bo bongko, hitu de kanta cau cekeng weru. Bae le ska’e tani gah hitu kanta kudut mengkek taungs kope  senggok, cu’a, roka, ni’i woja  latung, tago, lince ndesi, agu timung. Bae keta muing one wulang sua cain dureng  ngong usang juek tedeng ca lu’ang.

Le mora taungs puar, nitu mangan mbihi mbeha cekeng gah. Toeg manga pake kolen tae danong mai hot cekeng usang pu’ung one wulang cepulu dengkir wulang pat. Cekeng walis pu’ung wulang lima takang wulang ciok. Hitu tae gah caling toe taki rukun tana lino gah. Ko caling serenain kaut gah. Tae melaju mesen perubahan iklim ekstrem (extreme climate change).

Woko mbihi-mbeha cekeng gah, lorong hitu kole cihi caha one cau gori de ska’e tani. Toeg manga nipu iruk caud cekeng. Woko nenggitu taran cau cekeng toe manga bengkes laing te cai dani.

Do ketas rangad calang ata ba do’eng le holap de tana lino. Ngo duat one uma toe manga cai dani. Kudut ngo bajak agu kalek tana sawa, kanang ata ra’a tana sawa ai kanang ata toe rapak wae teing sawa. Ngo one wua haju welu, kopi agu cengke toeg manga recut agu rendut wuad neho danong main. Nenggitu kole mata wae toeg manga kembus wae teku neho one danong.

Le ita calang situ, hitu tara toe hema bo kaut cumang taud ata pele etan neteng negara kudut  bantang cama, te  caka darap agu te pande lep kole koey tana lino ho’o. Ai one mose leso ho’o gah, toe manga negara ata nganceng wuli weki hanang koen kudut mo’eng mosen agu kudut pande tambang maju mose de ro’engn. Ai poli taung sabi pa’it mose neteng negara le holap de lino.

Hitug de tara mangan prenta agu wewa de pemerenta neteng negara kamping sanggen ro’engd kudut mo’engs sangged puar atat mose kid agu pande puar koles puar atat poli ponggad. Pande ta’a sangged tana ko golo atat ngkoluk toe keta manga todo hajud.

Gereja kole toe mejeng hese. Prenta agu wewa kole de gereja kamping lawa serani kudut cama laing keta mo’eng mosen tana lino one mai tapa le darapm. Ema Paus Fransiskus toe hema bo pede one ceing ko ceing kaut ata mese one mai neteng negara ata cumang agu hia. Hitu de tandan leng keta deming de Ema Paus kudut wuli taung lawa tana lino kudut dungkang holap de lino.

Ca kaut icin agu betuan perenta de pemerenta agu gereja gah, neka manga ata pe’ang ranga de ro’eng agu de umat leso ho’o kudut cama laing gejur agu gempur weri haju nia kaut wan manga bantang cama.

Prenta agu wewa toe ke’et le gereja agu pemerenta, ai ho’og one telumpulu ntaung lonto holapn tana lino  cewe do ata lintu kin  lawa dite.  Do kin lawa ata toe lorong toing molor de gereja agu pemerenta.

Nipu kid ata lintu. Renjang kid agu iset giget. Ai toe emongn muing kudut kengko Doing Ekologis (Kesadaran Ekologis). Eme gereng to’o taung doing ekologis de sanggen ro’eng ko umat, pisa nan kudut pu’ungs wintuk kambe mata wae neho rapangn. Ngong pisa kaut ata giget, olod kaut gori situ gah.

Maik ca keta bengkes mese one leso ho’o gah, ai cain wintuk weru de Gereja one Keuskupan Ruteng. Wintuk Pastoral Ekologis Integral. Ngong manga to’o nuk nai werun Gereja kudut tambang wekar de umat one teti mendo holap agu rusakn lino.

Co’o koe ata werun one mai Pemerenta gah. Eme lorong one nuk agu ita daku cengatan,  sanggen kaut ngasang landuk one NTT ho’o, paka  hese comong olon keta one tombo agu wintuk kudut dungkang holap de lino. Rajan gah, ai lorong ruku de tana NTT hot cewe do tana golo (lahan kering) agu satar mambak.

Cewen keta gah,  ai polig toton wintuk molor le Ema Gubernur Ben Mboi danong gah one Operasi Nusa Hijau. Kudut nggerolon wintuk hitu  len liha wintuk Lamantoronisasi. Ngong weri haju lamantoro neteng tana golo agu tana berebeing. Cewen keta haju Lamantoro Gung. Di’a keta itan laku le tana Maumere wintuk Lamantoronisasi hitu danong.

Toing kole liha pande “Jebakan Air”. Ngong cake ngali one bere being kudut caka ronco agu ta’ang wae usang boto lako liba kaut ronco agu usang. Le manga Jebakan Air gah, da’et nitu iwon ronco agu usang atat nganceng meser nggerone mata wae wiga tambang kembus wae teku. Aku donde rei one naig  apa keta rajan agu do’ong tara toe manga ata tuntin wintuk de Ema Gubernur Ben Mboi ho’o.

Betuan kaut ita dakun gah. Toe manga salan eme lut agu toming kaut wintuk de Ema Ben Mboi. Poro manga koe Ema Bupati atat wintuk  Operasi Manggarai Hijau (OMH), Operasi Manggarai Timur Hijau (OMTH), agu Operasi Manggarai Barat Hijau (OMBH) one tana Manggarai Raya ho’o.

Poli hitu pande kole lise wintuk Kiamnisasi, Aranisasi, Lokomnisasi Mata Wae  neteng kecamatan. Ngong weri haju kiam, ara agu lokom ko haju apa kaut atat deming lain kudut pande kembus Wae Teku. Can keta muing mata wae neteng kecamatan atat wintuk le bupati kudut bae agu ita le ro’eng, wa mai nain tu’ung keta bupati kudut kambe mata wae.

Toe manga perlu ritak te toming agu lut wintuk di’a de landuk te kolon. Ai bop keta tae gah, mendo lingkungan hidup keta ca kreba sentral (isu sentral dan sensitif) temu tana te ho’on gah.

Rencun gah, one telumpulu ntaung holapn lino ho’o poro manga tenung ata werud keta wintuk one mai pemerenta agu neteng weki , neho wintuk Pastoral Ekologis Integral one mai Gereja Keuskupan Ruteng.

Cewen keta one tana Manggarai Raya ho’o gah  manga universitas Katolik atat manga Fakultas Kehutanan.

Eme lonto cama gereja, pemerenta, agu universitas Katolik, odang keta toe molor nggerolon tombo agu wintuk kudut seti cama mendo lingkungan hidup tana Manggarai Raya.

 

Baca juga artikel terkait KAMBE MATA WAE atau tulisan menarik Hubert Bogos lainnya.
EDITOR: Redaksi Krebadia.com


Hubert bogosHubertus Bogos, pencinta Mata Air dan perintis gerakan Sabuk Hijau Manggarai.